Duurzame Haven Amsterdam: visievorming

Context en aansluiting bij landschapsontwikkelingen

In 2006 startte een visievormingsproject voor (een deel van de) Amsterdamse Haven, onder de titel Regiodialoog Duurzaamheid als Kans. Het was een samenwerkingsproject van drie partijen: het Havenbedrijf van Amsterdam, dat tot taak heeft de economische ontwikkeling en de werkgelegenheid in de haven te bevorderen, de Universiteit van Amsterdam en het Instituut voor Milieuvraagstukken van de Vrije Universiteit.

Duurzaamheid  

De Regiodialoog had tot doel te verkennen hoe de Amsterdamse Haven concrete stappen kon zetten naar een duurzame toekomst. Hij volgde op een eerdere stap van heroriëntatie van de haven in reactie op toenemende concurrentie, bereikbaarheidsproblemen nu en in de toekomst, afkalvend draagvlak in de regio en werkgelegenheidsvraagstukken. Zie ook het rapport Toekomstbeelden voor de haven, 2030. De scenario's in het rapport leggen een verbinding tussen twee strategische doelstellingen voor de haven van Amsterdam:

• Zich profileren als middelgrote speler op Europees niveau op de lange termijn
• Een ‘licence to produce' te behouden en een meer centrale positie in de sociaaleconomische positionering van Amsterdam

De Regiodialoog voegde duurzaamheid als belangrijke, nieuwe peiler toe. De dialoog bestond uit twee parallelle processen: een burgerpanel en een reeks dialoogbijeenkomsten met uiteenlopende betrokken partijen.

Collectieve visievorming 

Het kerntraject voor visievorming bestond uit drie sessies met ongeveer 50 betrokkenen uit bedrijfsleven, overheden, maatschappelijke organisaties en kennisinstellingen. De groep werkte aan een probleemanalyse en visie voor de haven in 2030 en gebruikte daarbij de uitkomsten van het burgerpanel. Dat burgerpanel bestond uit zestien Amsterdamse burgers. Zij bogen zich over thema's als selectiviteit van ladingstromen, ruimtegebruik, bereikbaarheid, interactie haven en stad, natuurontwikkeling, werkgelegenheid, verzelfstandiging en samenwerking. Het panel kwam met diverse aanbevelingen over deze thema's.

Richtinggevende principes

Daarbij had het projectteam drie richtinggevende principes meegegeven:

• De effecten op het milieu moeten drastisch verminderd
• De sterke punten van de haven moeten economisch uitgebuit
• De haven moet weer terug in het hart van de Amsterdammers.

Zij gaven ook de systeemafbakening mee van het westelijk deel van de haven (Westpoort). Waar van belang zijn andere schaalniveaus (regionaal, nationaal, Europees, mondiaal) meegenomen.

Eerste visievormingssessie 

Het kerntraject met de groep van 50 stakeholders omvatte drie sessies van een dag. In de eerste sessie bediscussieerden de deelnemers van het kerntraject de drie thema's van duurzaamheid. Aan het eind verkenden ze mogelijke elementen van duurzame visies. Om los te komen van de huidige situatie en een langere termijn visie te schetsen werd hen gevraagd de volgende zin af te maken:  'Het is 2037, ik loop door de haven, en ik zie...". Dat leverde ideeën zoals windturbines en zonnepanelen of blauwe energie (door benutting van zoutgradiënten tussen zeewater en rivierwater). Suggesties binnen het thema beter ruimtegebruik waren onder andere tijdelijke natuur en fietspaden.

Tweede sessie

In de tweede bijeenkomst bespraken de deelnemers deze en door de organisatoren in interviews verzamelde suggesties verder, en diepten ze deze uit. Om hen een idee te geven van hoeveel er kan veranderen in 30-40 jaar waren foto's te zien van de haven enkele decennia eerder. Tegelijk brachten de foto's de ruimtelijke en fysieke realiteit van de haven onder de aandacht. De sessie leverde contouren van concrete toekomstbeelden. Een tekenaar maakte daarvan speelse tekeningen. 

Derde sessie

In de derde sessie verfijnden de deelnemers de toekomstbeelden en kwamen randvoorwaarden ter sprake. De groep maakte ook een inventarisatie van lopende projecten en plannen die aansloten op de visies en die benut en versterkt zouden kunnen worden om de visie te realiseren. Een voorbeeld waren warmtenetten die op dat moment op diverse plekken elders in Amsterdam werden ontwikkeld.

Streefbeeld Energiehaven

Uit de visievorming in de Regiodialoog zijn twee streefbeelden gekomen. Een is de Energiehaven met energieopslag en - transport als kernactiviteiten. Het beeld houdt ook in dat de haven werkt met duurzame energie zoals die van biobrandstoffen. De haven kent clusters van bedrijven, die elkaars reststoffen gebruiken of recyclen. De haven is ook leverancier van energie voor de stad en regio: via een warmtenet gebruiken omliggende bedrijven en woningen overtollige energie uit de haven.

Streefbeeld Multifunctionele haven

Het tweede streefbeeld is dat van de Multifunctionele haven, waarin hoge productiviteit wordt gecombineerd met visuele aantrekkelijkheid. De haven heeft de burgers wat te bieden, bijvoorbeeld in termen van recreatie, door inpassing van natuurelementen of een ecozone (een idee van het Burgerpanel). Ook biedt de haven gastvrijheid aan festivals en restaurants of bioscopen.

Input van de organisatoren

Het projectteam had een belangrijke rol in de eerste inkaderingen voor de visie. Maar ook daarna. Het leverde voor de eerste sessie een overzicht van belangrijke trends. Ook kwam het team met  interviewresultaten  met een twaalftal stakeholders, een voorstel voor een uitwerking van het duurzaamheidsconcept in termen van reductie van CO2-emissies en van creatief gebruik van ruimte en het sluiten van kringlopen en een voorzet voor een visie op de economische kansen van de haven. Later zorgden de organisatoren voor een samenvatting van de opbrengst van eerdere sessies, voor nieuwe feitelijke informatie, en aanvullende interviews en expertmeetings. Tot slot brachten ze een aantal metaforen in om de creativiteit van de deelnemers te prikkelen.

De visie naast criteria voor een goede visie

• De streefbeelden sluiten aan bij ‘landschaps'-ontwikkelingen in het energiebeleid, en de cradle to cradle- benadering. Hierdoor neemt de kans dat ze - ook relatief innovatieve beelden - gerealiseerd worden toe
• Ze zijn gericht op de (middel)lange termijn (2030)
• Bevatten systeeminnovatieve kernideeën, zoals sluiting van kringlopen, het doorbreken van ruimtelijke functionele scheiding, de haven als energiemakelaar
• Zijn eenvoudig overdraagbaar (de tekeningen/beelden helpen daarbij)
• Zijn voldoende open: ze laten nog speelruimte voor uiteenlopende specifieke invullingen
• Vormen inspiratie voor de korte termijn, zoals blijkt uit concrete vervolgprojecten die de haven inmiddels zijn gestart. Zie daarvoor het voorbeeld Duurzame Haven Amsterdam: vervolg visievorming.

Het slotdocument onderbouwt verder de urgentie van de systeeminnovatie

Bronnen

• Breure, B. J.Grin en E. Lissandrello (2008). Rapport Regiodialoog nr. 6. Duurzaamheid als kans. Resultaten van het project Regiodialoog over de Amsterdamse haven. Rapportage in het kader van het Programma Leren voor Duurzame Ontwikkeling van de Provincie Noord-Holland.
• Van de Kerkhof, et al. (2007). Rapport Regiodialoog nr. 2. De probleemanalyse verdiept. Rapportage opgesteld door Projectteam Regiodialoog. Publicatie in het kader van het Programma Leren voor Duurzame Ontwikkeling van de provincie Noord-Holland.
• Van de Kerkhof, et al. (2007). Rapport Regiodialoog nr. 4. Resultaten van het burgerpanel.Publicatie in het kader van het Programma Leren voor Duurzame Ontwikkeling van de provinci e Noord-Holland.