Wat monitor of evalueer ik?

Monitoren van transities is maatwerk. Prioriteiten in verschillende doelen en doelgroepen bepalen dat maatwerk. Maar wat u gaat monitoren is ook afhankelijk van het specifieke project of programma en zijn omgeving en van ideeën (hypotheses) over de doorwerking van het transitiewerk. Het is daarom niet in algemene zin te zeggen welke vragen en indicatoren u het beste kunt gebruiken.

Veelal geldt daarbij dat monitoren en evalueren van systeeminnovatieve projecten of programma's zich niet  beperkt tot (instrumenten van) reflexieve monitoring. Ook meer traditionele vormen van monitoren en evalueren kunnen gewenst en nuttig zijn. Zie hiervoor ook: 'Wat zijn in het algemeen de doelen van monitoren en evalueren?'.

Doorloop de volgende stappen om te bepalen waar u zich op gaat richten:

1) Begin met het verhelderen van de doelen, vragen en de doelgroep(en) van monitoren en evalueren (M&E). Daarmee krijgt u een eerste zicht op waarop u zich gaat richten. 

2) Benoem welke toekomstvisie het project of programma wil realiseren.

• In welk systeem?
• Wat is straks wezenlijk anders dan nu?
• Wat gaat u doen om die nieuwe situatie te bereiken?
• Hoe gaan uw interventies (stapsgewijs) bijdragen aan een systeeminnovatie en wat kunnen dan goede ‘markeringspunten' zijn voor M&E.

3) Vertaal dan deze keuzes naar indicatoren. 

Indicatoren

Er zijn verschillende typen indicatoren. Hieronder worden er drie genoemd, met voorbeelden. Welke indicatoren uiteindelijk geschikt zijn in uw geval, wordt (mee) bepaald door de antwoorden op de vragen die u hiervoor beantwoord hebt. 

Procesindicatoren

• Veranderingen in gedrag, percepties, attitudes van betrokkenen
• De samenstelling van het netwerk; het ontstaan van nieuwe netwerken of relaties binnen netwerken
• Convergentie van visies.

Vroege signalen voor systeeminnovatieve praktijken

• De omvang van het gebruik van nieuwe technologische toepassingen
• Aantallen vernieuwende experimenten
• Het ontstaan van nieuwe routines en standaarden.

Meer traditionele indicatoren voor duurzaamheid

• Voor profit: bijvoorbeeld economische indicatoren als productiviteit, efficiency of winst
• Voor planet: bijvoorbeeld CO2-emissies; concentratie van fijnstof, biodiversiteitsparameters of ruimtebeslag
• Voor people: sociale indicatoren, zoals welzijn, inkomen, werkgelegenheid of kinderarbeid.

Lastig te verenigen doelen en vragen

Het kan blijken dat u bij monitoring en evaluatie met doelen en vragen te maken hebt die lastig te verenigen zijn. Dat vraagt mogelijk opnieuw overleg met opdrachtgever voor nadere keuzes en/of een fasering van verschillende monitoring- en evaluatieactiviteiten in de tijd. Zie hiervoor ook 'Kan ik leren verenigen met verantwoorden?'